Gérard Pomer (2002)

Interview Laméca

Gérard Pomer (2002)

 

Propos recueillis et transcrits par Marie-Line Dahomay (dépôt à Laméca en 2005). Interview accordée par Gérard Pomer le 11 août 2002 à son domicile (Lamentin, Guadeloupe) dans un but pédagogique autour du tambour gwoka.

Une interview inclu dans le programme de collecte de la mémoire orale des musiques en Guadeloupe (fonds Palé pou sonjé), mené par Laméca depuis 2005.
Après traitement, les interviews de ce programme sont disponibles pour une écoute sur place à l'espace musique & cinéma de Laméca. Certaines sont mises en ligne sur ce site, partiellement ou dans leur intégralité. Exceptionnellement, il ne reste de cette interview que la transcription intégrale en créole.

 

Transcription

Jéra ou ka jouwé tanbou, ki jan ou ké défini'w ? Pas ou sé on mizisyen ? Ka ou yé ?
 
Mwen an pé pa di an sé on mèt paskè, moun ka di an sé on mèt. Mé pou'w sé on mèt fò'w ka lésé dé tras mé an ja lésé dé tras si'w vlé mé an santi mwen ni dòt biten a fè mé vu kè lèspwi mizikal kè an ni pa ka pèwmèt kè an touvé dé moun pou konpwan mwen kwa! Donk, ki fè'w kè, mwen onjan kon yo ka di anba fèy é a par dè sa sa pa'a di-mwen annyen kè yo kriy’an mèt. Mé lé...               
 
É ka ki sé moun la ki ka kriyé-w mèt la ?
 
Bon, sé pèp’ Gwadloup sé toutmoun . Si yo pa kriy'an mèt yo ka touvé on fason pou di-w sa  pou'w pé vwè kè sé sa kwa! Swa sé dé fraz yo ka fè. Yo ka di « Ah wè ! Misyé bon, misyé ka jouwé byen, misyé sé on vayan-boug, misyé fó an tanbou-la... » dé pawól konsa !
 
Kidonk vou, ou sé on makè, sé maké ou ka maké...
 
Wi mwen sé an makè an ka boula an ka fè tout sé enstriman a pèwkisyon-la au niveau ka : boula, makè, kalbas, ti-bwa.
 
É dansé é chanté osi pas an ja vwè'w chanté!
 
An ka chanté tibwen, an pa chantè mé an ka chanté tibwen. An pé montré on moun kèlkè pa an pa dansè. Mé an konnèt kijan mizik-la ka fonksyoné, au niveau ritm a-y au niveau akonpanman, tousa’y a lantou a-y.
 
Ès ou ka viv dè sa, yenki dè sa?
 
Non non non ! An pépa !
 
Ki travay ou té ka fè?
 
Mwen, sé té kawlaj an té ka fè, mé vu kè... à la suite de mon opération an pé pa fè onpil travay, donk an ka jouwé mizik-la an ka éséyé vwè sa mizik-la ka ban-mwen, plis on pansyon a la Séku, kwa ! Donk sé konsa, kwa !
 
A ki laj ou dékouvê tanbou é an ki jan?
 
Ah ! An dékouvè sa an té ni hé...dan lé 14 ans, 14, 15 ans, tiboug an téka kouri dèyè mas. Bastè. An jis fè tibwen mas ....
 
Ou sé moun-Bastè?
 
Wè... Anfen, en fèt Senklòd. Pap’ an-mwen achté tè Goubè a Valkanar....  Goubè... é nou élèvé la jis a laj dè tiboug a 12 an. Dé 12 an i vini i vann pwopriété-la i té ni Goubè-la é nou achté, i achté on kaz Bastè é nou rété là bon dé-w-twa lanné. É apwé sa, pandan nou té-là an téka entérésé mwen a tanbou, ay kouri dèyè mas, tousa, intérésé mwen a tousa, kwa !   Tanbou-siwo... An moman-la sa té ni dé Anglé, Anglé-Dominik té ka vin fè mas asi Bastè, Goubè...
 
Ki janw dè mas yo té ka fê? (03:47)
 
On sòt’ dè mas yo té ka kriyé mas-a-fil. Ou ja vwè fil yo ka tann anlè  sab, i ka ni dé may trè trè trè fin é yo té ka fè'y, yo té ka fè zyé-la, tousa èvè penti toutbiten é yo té ka penn sa an bleu, tout koulè. Sé moun-la té ka byen abiyé èvè wuban, yo téka mété wuban, pay a fil, yo té ka koupé ti papyé, èvè yo té ka tenn li dè plizyè koulè...
 
É ou té kay fè mas èvè yo? (04:17)
 
Non ! An té ka swiv yo, an té ka gadé yo. É sété dé boug ki.. Sété dé Dominiken. É yo té ka travay si bitasyon asi tout bitasyon ki té ni an Gwadloup, kwa ! A Gourbert, tout sé koté-la sa, sé moun ki té ka travay anba bannan. É chakfwa té ni kannaval yo té ni on gwoup a mas.
 
É té ni tanbou? (04:41)
 
Tanbou toutbiten
 
Donk ou komansé fè tanbou la ? (04:44)
 
É an vin fè tanbou, sé la an touvé mwen intérésé a di : " Toutmoun ka fè tanbou ban’an vwè si an ka fè yon ! " Té ni moun ki té ja ka fè tanbou, mé sé té tanbou a mas. Bastè menm pa gè té ni zafè a moun ka jouwé ka. Lè'w té ka jwenn sa sé pito si Rivyè-dé-Pè, à partir dè Rivyê-dé-Pê pou désann si Vyézabitan, Bouyant, Pwentnwa, Déhé sé kòté-la sa. I té ka arété, apwé sa i té ka rivé Sentwòz. Bon, Lamanten té ni tibwen tanbou osi mé pa tèlman.
 
Alòs, ki jan'w trapé prèmyé tanbou a-w, dabò kimoun ki montré-w jouwé tanbou? Ou apwann tousèl obyen ou té ni on moun ki montré-w, obyen ou té ni on moun  kè ou té ka aprésyé onlo, plis ki dòt pou koud-tanbou a-y? (05:16)
 
Ah.... An toujou aprésyé Vélo. É ... ponmoun pa montré-mwen jouwé, on! An té ka gadé, an té ka maché dèyè misyé kon,... kom si diré on moun ki ni chat a-y ka maché èvè'y  (Rires)
 
I té konnêt vou ? (05:40)
 
Wi i té konnèt mwen !
 
Ou té pi jenn ki Vélo?
 
Wi !
 
Ki laj a-w apwézan? (05:44)
 
An ka fè senkantnévan
 
Ébin ou jenn!
 
É lè'w gadé an té ka sizé, lè i té ka jouwé tanbou-la an té ka sizé la, an pa'a jouwé mé an konnèt boula tibwen, i ka di-mwen : «An ké ba-w fè on kou talè !» Alò, mwen ka atann, an ka atann ...Ou sav, Vélo sété on boug, lé i té komansé jouwé, i ka jouwé, i ka jouwé, i ka jouwé, avè i ka jis oubliyé i té di-w i ké ba-w fè on koudtanbou ! É o final dè kont,  i té ka lésé tanbou-la pou ay bwè lagout a-y. Pandan i ka bwè lagout-la an monté si tanbou-la é an té ka di an kè an mwen : « Fò mwen fè kon misyé! »
 
Mé maké?
 
Wi maké !
 
Ou komansé maké avan ou boula alò ? (06:25)
 
An té pito intérésé a tanbou doubout-la « makè ». Mé sé BRABANT, Arthème BRABANT, lé i vwè mwen té kay si mawkaj-la, a chak kou i té ka di-mwen : « Non ! Si'w ka swiv-nou, fò'w boula dabó hen ! Sé konsa mizik-la kalé, fó'w komansé pa boula » Alò mwen an di-y : « Ében dakò ». É an komansé ka boula, boula, boula. Lè an komansé an touvé boula-la ka kowèsponn é ta-y, an di fò an fè on tanbou. É mwen ay achté on bari-a-salézon, an mèt sa tranpé an rivyè koté pap’an-mwen, kòm nou té ni on rivyè té ka pasé koté kaz an-nou an té ka mété wòch adan’y pou dlo-la pa chayé'y, pou'y pa ay pon koté, é nou té ka lésé sa omwen dé simenn, kenz jou,  nou té ka koupé tèt a-y, nou té ka wondi’y é an té ka mèt on po anlè'y. Prèmiyé tanbou an fè, an té klouwé po-la èvè  klou doré, sé klou doré-la
 
Mé ou mêt klou-la pou ki biten, pou dékoré ? (07:38)
 
Asi bwa-la an té ka klouwé po-la kon sa....
 
Ou kloué po-la, é kijan ou té ka séré’y alò ?
 
An pa té ka séré’y..
 
A bon! Ou pa té sav’ fè tanbou alò ?
 
Non ! En fè'y konsa, mwen té anvi jouwé kwa ! Bon. É an té ka mété’y séché an solèy konsa lè an vwè’y byen rèd alò an ka fè on son anlè'y. Dèpi solèy-la té mò dan lé senkè sizè tanbou-la té moli osi. (Rires)
 
Donk ou apwann jouwé tanbou vou tousèl...
 
Donk mwen apwann  mwen tousèl!
 
É ou pa jen mandé Vélo apwann-vou?
 
Mé an toujou gadé. An toujou gadé'y jouwé, é an té ka kouté dis a-y onlo. É an té ka kopiyé lé frazé, té ka éséyé fè lé menm biten kwa ! Mé an rèsté onlo tan ka jouwé, ki vé di-w san rèpriz. An té kay an léwòz èvè moun, moun ki té ka dansé èvè mwen té ka di : «  Ah ! Ou pa sav jouwé! Sòti'w la ! » Kon mwen an ka fè èvè dé tiboug apwézan. An ka di-yo : «  Si'w pa sa jouwé pa sizé anlè tanbou-la » É yo té ka fan’an sa osi.
 
Sa té rèd sa ! (08:31)
 
Wè!!! É ou anvi jouwé ! Mé konsèpsyon an-mwen avè sé grannonm-la avan, avan sé kon apwézan. Lè sé boug-la té di-w on biten ou té ka kouté, avè sé boug-la byen janti, yo ka montré-w. Méééé an pa jan té répliké pou di... É an touvé-mwen apwann vit. An apwann vit, vit, vit, vit. É an rèsté, apwé sa an komansé ka éséyé anvi rantré ad'on group menm. An jouwé an group a Man MINOS a Bastè. Man MINOS Man MICHAUX-VIGNES. Yo té ni on gwoup fòlklorik.
 
Ki Michaux-Vignes? Michaux-Vignes a Sentann-la? (09:12)
 
Non ! Sé on paran a-yo. Sé dwèt on kouzen an pa konnèt. Mé sé menm fanmi-la. Yo ka rèsté asi Bémao. Yo té ka antréné adan on kaz Cholet té ni à la Circonvalation. Koté dé gwo-béké'y té ka rété on sòt dè gran kaz kolonyal. Apwé sa yo vin afilyé-yo avè Man ADELINE é mwen an té ka répété avè yo tou lé sanmdi apwé-midi. Sété vwayajé, biten konsa. Bon. An téka komansé jouwé byen hen ! Lè té ni dé gwo vwayaj yo té ka kriyé Vélo. Yo té ka fan'an  (fè) tout répétisyon-la é yo té ka foukan é Vélo! (Rires) Sa té ka anbété mwen. Apwé sa an di : « Awa ! Ban'an fè ondòt biten! » An vin an monté on gwoup. Gwoup Madras. É la, an vin jwenn èvè Ti-Sélest, Nerplat, les Chipan a Mònalo, onlo dòt chantè. É nou monté gwoup-la. É nou rèsté...ban'an vwè... Sé an swasantsèz gwoup-la mò... Lè an sòti Bastè pou évènman a Soufriyè-la. Gwoup-la yenki mò par rapò a tousa kwa !
 
Donk sé on gwoup ki té ni yenki tanbou ? Tanbou et chan ? É vwa? (10:41)
 
Wè ! Nou té ka jouwé yenki tanbou. Nou té ni on ti fanm  ki té ka chanté, èvè Ti-Sélest ki té ka chanté, fè tibwen animasyon, kwa ! Li èvè Nerplat !
 
Ka ou ka touvé an tanbou ki fè kè ou té si akwoché a jouwé, menm lè yo di-w ou pa té sav jouwé ou akroché'w kanmenm. Ka ou té ka touvé an tanbou konsa? (10:54)
 
Mé mwen lé an té... an toujou vwè'an pa jen vwè tanbou kòm... adan on lèspwi dè bòdé, kwa ! An toujou vwè sé on, an toujou vwè sé on... Sa té ka fan'an dubyen, kwa ! É au fur à mesure an té ka grandi, an té ka di sa ni on biten adan ki ka tchyenn l’être humain, an pa sav mwen ! Lè ou ka jouwé tanbou ou ka santi ou alèz... é ka ni dé moun a koté a-w osi ou ka santi lè moun-la négatif an tanbou-la toutbiten, ou ka vwè sa. Alò an té ka di : «  An pa'a konpwan ! Mizik-la sa ni on fòs térib ! » Du fait kè ou akwoché an tanbou, ou pépa lagé sa hen ! Ou pé jen pé lagé sa! Ou ka rété tout vi a-w là. Menm si ou arété jouwé mé ou ké toujou ni on enstriman a kaz a-w, ou ka vlé fè on ti biten, ba on moun on konsèy, apwann-li monté on tanbou, biten konsa, mé ou pé jen lagé a la définitiv.
 
Ès ou ja palé dè sa avè dòt moun ka maké kon'w, dè fòs a tanbou-la, dè sa zòt ka santi an tanbou-la ? (12:06)
 
Ni dé moun an ka palé èvè yo mé pétèt an pa sav kijan yo ka pwan sa, an ka èspliké onlo biten. Ni sèwten moun, yo ka vin koté mwen la, an ka èspliké yo on lo biten mé... Bon. Ou sav ni dé moun lè'w ka èspliké yo on biten... yo... swa yo ka pansé négatif, oben : « Misyé, tèt a misyé on jan ja ka débranché! » biten konsa, tu vois ? Donk yo ka admèt kè an mizik pani tout sé..., ki vé di-w tout sé lignes spirituelles. Il y a beaucoup de lignes spirituelles dans la musique ! É lè'w ka swiv sa ,bon... ou ka jouwé mizik a-w byen. Mwen an ka jouwé mizik nenpòt koté moun ka di mwen : « Wè! An pa'a konpwan! Misiyé pa'a jen arété, misiyé paka fòsé." Ou ka vwè ? Paskè mwen, an ni on tèknik, an chèché on tèknik mwen jouwé, sé pou mwen pa'a santi-mwen adan pon état de fatigue, kwa !
 
Ès ou pé palé dè tèknik-lasa? Ès ou pé di dé mo asi sa ? (13:13)

Tèknik-lasa ka vin dè... Bon ! Sé on biten ki ka sòti pandan an ka jouwé hen! Donk, é si on moun konnèt yo pé vwè'y ! Mé mwen ni on frap trè pawtikilyé é jou an jouwé an toujou ka... qui veut dire...pèwfèksyonné frap an-mwen pou mwen ni on sorte de légèreté asi tanbou-la (pou) mwen pa fatigé, kwa ! Mwen pa boug ka pété tanbou.
 
Sé on tèknik kè ou ni en bwa a-w, au niveau a respirasyon a-w, au niveau a kò a-w? Ki jan ou ka... (13:48)
 
Rèspirasyon é poignets osi. É an ni beaucoup de doigté an ka chèché sa onlo. Délè lè'w vwè an tousèl, ou ka vwè'an ka fè dé biten moun ké di : « Wê ! Ka misyé ka fè la ? » Pétèt....
 
Konmen son ou ni asi on tanbou? Konmen son diféran kè ou pé touvé asi on tanbou a pépré?  Ès ou ja konté? (14:04)
 
Ah ! Ni onlo, ou ! Ni onlo menm, hen! (Rires) Ni onlo, hen! Paskè, ni dé moman menm an ka jouwé, ò-ò, an ka fè on pakèt son, mwen menm pa'a rann-mwen kont. Mé tanbou ni onlo son, hen! An pépa di konmen son mé ni on lo menm !
 
Son-la ka dépann dè kibiten, dè frap-la, oben sa ka dépann dè po-la ? (14:34)
 
Sa ka dépann dè po-la mé sa ka dépann dè moun-la ki ka jouwé tanbou-la osi, sa ka dépann dè jan ou monté tanbou-la, ki vé di-w.., mwen an ni on jan an ka monté tanbou an-mwen...   Bon ! An téka diskité dè sa èvè F. dènyèman , i ka di-mwen sé mounlontan-la té ka di : « Ha! Zafè a lalin pou monté tanbou, kisi - kisa... » I pa'a kwè sé biten-lasa. Mwen an sav lanati ka jouwé onlo si sa, si enstriman-lasa. Bon ! É li, lé'y ka monté on tanbou, - bon, sé konsèpsyon a-y i ka vwè-sa konsa, bon, tanmyé! I ka monté on tanbou, an ja vwè'y fè'y! I ka monté tanbou-la, i ka monté po-la é apwé i ka mété tanbou-la o solèy. Donk lè'w monté po-la ou mété'y o solèy, qui veut dire, tanbou-la ka lagé tout mélodi a-y, po-la ka lagé tout mélodi a-y. Donk, apwé lè'w vin séré'y i ka fè on son a kaswòl : tèk, tèk, tèk, tèk! Tu vois ? Et y'a pas d'harmonie dans la peau même ! E mwen an pa'a jan monté tanbou-an konsa.
 
Ès sé vou-menm ki ka tchouyé kabrit-la?
 
Non ! Yo ka pòté po-la ban-mwen. An ka nétwayé'y, an ka préparé'y
 
É a kimoman lalin ka intèwvyenn adan sa alò ?
 
Sé lè'y ka monté.
 
Sé lè'y ka monté ou ka monté tanbou a-w?
 
Lè'y komansé monté. Menm si i au milieu konsa ou pé monté'y osi. Mé si i pa là èvè i ka désann ou pa oblijé monté tanbou-la pas i pé jen sonné. Ki vé di-w, i péké ba-w mélodi-la ou bizwen la.
 
Donk sé à la pleine lune ou ka fè tanbou a-w?
 
Non, non ! Vers lé prèmyé katyé, an ka swiv tibwen mé lè lalin-la ka... ou ka vwè'y ka monté, ... é ou ka komansé monté pétèt déyièm, twazyèm lin, èvè lè'y rivé anwo-la tanbou a-w ja sèk. Menm si i ka désann, i pé jen moli piskè ou ja monté'y an montan. Donk mélodi a po a-w toujou ka rèsté. E sé konsa an ka monté tout tanbou an-mwen,  an monté kat po anlè ka an-mwen
 
Sé vou ki fè'y tala? (17:45)
 
An tiré yo paskè i paka ban'an sa an vlé. I paka ban-mwen son-la an vlé-la.
 
É ou ka di sé akòz dè po-la ?
 
Non sé akòz dè montaj-la é po-la osi hen! Ou ka vwè sé dé bon po. Po-la té bon.
 
Alo kijan ou ka monté po-la si ka-la? (18:16)
 
An ka koud-li. An ka koupé po-la ti bwen pi gran ki tono-la é an ka mèt sèwk-lasa adan, fonsière, cercle en fer de huit. Nou ka fè sèwk-la é nou ka fè on moun soudé'y lè nou fèmé'y. Sé fè a béton ou ka achté an magazen ou ka achté sa ka dépann dè gabari a tanbou-la diyamèt a-y. Ou ka mèt tisu anlè'y pou i pa wouyé. Ou ka vlopé tisu-la anlè'y tout au tour konsa. É dèniyé bout-la an ka pasé on mòso skòtch pou fèmé'y. Èvè an ka mouyé po-la, èvè an ka fè po-la vin èvè'y konsa é an ka koud-li toupatou.

Ou ka koud po-la si fêw-la ?

Sèwk-la ka rantré konsa adan po-la i ka vin là. Ou ka vwè sé fil-la? Donk tout sé kouti-la ka vin konsa !

Donk fil-la ka passé anba po-la konsa? I pa-a chanjé son a tanbou-la?

Sé lè i séché ou ka tiré fil-la.

Ou ka mêt fèw-la sé pou séché'y alò ?

Non ! Fèw-la sé pou kenbé po-la, apwé ou ka mété'y anlè tanbou-la konsa ou ka mèt lòt sèwk-la anlè'y. Ni yon anwo yon anba. E lè'y séché ou ka tiré tout fil-la ou ka fè po-la rantré byen adan lé kwen kwa !

É ou ka tiré sèwk-la ? Mé sa'y ka entrigé-mwen sé fil-la ou di-mwen-la. Ou ka koupé fil-la apwé?

Wè ! Ou ka koupé'y apwé.

Lè i sèk ou ka koupé fil-la. É apwé ou ka mèt fisèl ?

Apwé ! Mé toutbiten-la ja fèt hen ! Ou sav, tousa ja préparé.....
 
Là ou ni twa tanbou, twa tanbou ki diféran. Alò si'w vlé nou ké dabò vwê tala ki sé "Ka an nou". Ta la sé vou ki fè'y? (21:22)
 
Sé on tanbou tradisyonèl. Sé Yves THOLES ki fè tono-la. An monté'y konsa sé pou'y pé a lansyèn kwa !
 
Plage n° 10
 
Dabò an monté'y konsa sé pou.. Ni plizyê fason dè monté'y. Ou ka mété fè-la là osi ou ka pasé kòd-la adan.

Alò ni on fèw là. Kijan i ka kenbé fèw-la?

Sé soudé an ka soudé'y anlè fèw-la. Tala ou ka soudé la, ou ka soudé dé ti kwoché là pou pé fouré kòd-la a distans maké kwa ! Konsa ! Apwé sa ou ka ranpli tousa avè kòd po'y vin gwosè-lasa.         
 
Ki kalité kòd ou ka itilizé? (00:41)
 
Kòd-marin, kòd a bateau tousa

Sété toujou kòd-marin ou té ka pwan ?

Non avan sété kòd, fisèl kwa ! Konsa dé gwo kòd yo té ka vann

É pou kibiten yo abandoné tala pou tala ? Pas i té mwen chê ou pi...

Non sa pi chè é i pi solid. É i ka rèsté pi lontan osi, i ka duré pi lontan, i ka rédi tanbou-la myé osi. Donk kòd fisèl-la a fòs ou té séré'y i té ka rivé a kasé on lè. Défwa ou ka jouwé ou ka jouwé ou pa ka atann-vou ou ka yenki tann Pooo i pété! Donk sé vwé kòd-lasa paka kasé. I ka izé. Sé lè'w vwè i ka déplimé, bon, ou ké di i ja fatigé ou ka tiré'y.

Mé kòd-la ka maré klé-la a pa menm kòd-la? 

Wi sé menm kòd-la. Wi sé kòd-marin osi.
 
Donk apwé lè'w mèt kroché-la (01:46)
 
Lè'w mêt kwoché-la ou ka fouré kòd-lasa andan'y é ou ka fè'y désann menm biten. Kòm i pa té ni kwoché an mété'y konsa. Avan sé konsa yo té ka fè'y.

Avan pa té ni kwoché ?

Avan yo té ka fè on ti kwoché èvè fisèl. Yo té ka maré on ti boutfisèl jis-là. Yo té ka fè on kwoché é yo té ka fouré kòd-la adan'y. Sentwòz yo té ka fè sa.
 
Mé avan sé tanbou-la... sé tanbou-makè-la té pi piti ki sa ?  Paskè tanbou a Vélo paté gwo konsa, on, dapwé mwen. (02:14)
 
Tanbou a Vélo té gwosè-lasa. Li, i té ni on ti djenmbé kon sa. A la fin, lè'y komansé fatigé i té ni on ti djenmbé gwosè-lasa.

Sa sé on ka ki pi viyé ki sa ?

Oui ta la sé tanbou dèpi lè an komansé jouwé.

Sé'w ki fè'y osi ?

Wê ! An ka konsèwvé'y là comme souvenir.

Mé i p'a sonné ankò alò ?

Wi i ka sonné an pa'a joué èvè'y

Pou ki biten ?

Bon ! An ka lésé'y là konsa kwa ! Tanzantan an ka fè on ti son èvè'y, an ka nétwayé'y.

Po-la bon toujou ?

Wi i bon, anfen sé on po ansiyen.
 
Ki jan yo té ka préparé tono-la? Paskè apwézan Yves THOLES ka fè tono. Avan lè pa té ni... lè Yves THOLES pa té ka fè tono ki jan yo té ka préparé tono-la? (02:58)
 
Mwen an té ka pwan baril-la, kòm baril-la té pi gran an té ka démonté'y, an té ka rèfèwmé sèwk-la èvè an té ka koupé tèt a klou é an té ka rêfèwmé sèwk a gabari nou té vlé kwa ! É nou té ka tchyenn on prèmiyé sèk an men an-nou konsa, é nou té ka mèt sé bwa-la yonn apwé lòt. Té ka ni yonn ki té ni on tou. (Sé bwa-la sé lat’-la sé zwêl ). Té tini yonn ki té ni on tou là, sé avè on bouchon nou té ka tiré'y é nou té ka mété tout konsa, é nou té ka ranjé'y byen, é apwé sa nou ka séré'y byen avè on mawto, èvè on buren nou ka séré'y séré'y. Apwé nou ka chalviré'y nou ka met yonn anba, nou téka mété yonn o milyé téka ni twa sèk kon sa! E lè'y byen séré, nou téka rèmété'y tranpé adan dlo pou'y té fè kò a-y. Apwé sa, nou té ka koupé tèt a-y, rann-li byen konsa. É nou té ka komansé pèsé tou adan'y, nou paté ka pentiré pas penti-la pa té ka rèsté pas bwa-la téka (...)                                
 
E sé baril a salézon-la...Ola ou té ka pwan sé baril-la ? (04:23)
 
Nou té ka pwan kòté...sa adan ou boutik a Bastè koté HUCK. On gran boutik. On sorte dè.. pa té ni libsèvis an moman-lasa, sété on gran boutik ki té ka vann tout biten
 
E sé baril-la té ka sòti ki koté? 
 
Ôôô... Sa dwêt té ka sòti  swa asi koté Kolonbi sé koté-la la...

An Kolonbi? Pa an Fwans? I paté ka sòti an Fawns?

Ma fwa! Yo fè tibwen salézon osi mé... an pa sav, sa pito té ka sòti Kolonbi, Vénuzuéla, Karakas, mé sé adan kolaborasyon a Lafwans. Yo téka achté an men a dòt péyi kwa !
 
Mé èskê té ni on bon tip dè bari pawtikiliyé kê sé tanbouyé-la té préféré ? Eskè té tini on tip dè bari, dé tanbou  ki téka sonné myé ki dòt’ ... (05:10)
 
Bari a, ... té ni bari-a-ké, ou té ni bari-a-gèl a cochon, figi-la tou sa.... Donk sé ta figi-la.

Ta figi-la? Pou ki biten ?

I té ka sèvi... Sé bwa-la té pi bèl èvè bari-la té ka tibwen pli wo léjèwman alò i té ka ni pis kòf. É ta ké-la té tibwen pi étwat yo té ka pwan-y pou fè makè.
 
E kijan ou ka travay son a tanbou-la ? Ki jan ou ka travay son-la ? Paskè  sé dènyé étap-la dapwé-mwen... dèniyé étap-la sé travay a son-la...Dèpi ou mèt sé po-la, ou mèt sé klé-la - sé klé ou ka kriyé sa hein? (05:41)
 
An sav le mot zoban  tousa, sé pétèt on sòt dê....kijan an pé di-w sa,...pétèt on mo ki vin konsa kwa, pou yo pa té kriyé sa sèk kwa ! Yo ba'y non zoban. An sav Sintwòz yo ka di zoban, Sinklòd sé klé. Mé la sa ni on non osi mé an pa konnèt non a tala.
 
Mé là apwézan yo paka mêt fê là? (06:41)
 
Bon! Là sa ni on... ban èspliké-w sa byen la. Tanbou-lasa i ni onnòt sonorité par rapport à sé klé-lasa. Son a-y pi enpowtan ki son a silà. Poukwa paskè i ni yenki kod anlè'y. Kod é bwa. Donk fè-la ka diminiyé son-la. I ka fè'y vin pi sèk. Paskè lè ou ka sonné on tanbou ou ka tann-li ka sonné, ou ka santi son a bwa-la hen! Mé là lè'w konnnyé'y ou ké santi fè-la, parapòw a fè-la i on jan pi sèk. É fè-la ka bay on pwa osi é pi on tanbou léjé pi i ni son.
 
Plage n°11
 
E ka an té vlé diw, on ? Jéra dapwé-mwen, lè an té piti, moun pa té ka telman anplwayé mo « ka » yo té ka di « on tanbou ». Alò an kimoman nou vin a sa mo « ka » ola i sòti ? Gwoka toujou té ka ekzisté ! Mé tanbou-la, moun té ka di « An ni on tanbou »  «  An ni on gwo-tanbou a kaz an-mwen ». Mé dapwé-mwen  pa ni si lontan ki sa kè moune ka di « An ni on ka » ... (00:42)
 
Mé sé Lapwent sa vin hen! Asi Granntè yo  toujou nonmé « ka ». É Bastè sété « gwo-tanbou » yo té ka di asi tout Kòtsoulvan, Bastè, Bouyant, Pwentnwa, Déhé, sété « gwo-tanbou » hen! Mwen-menm, lan'an té ka jouwé gwo-tanbou manman-mwen té ka di-mwen « Ou pa las ay dèyè moun a gwo-tanbou ! An ja di-w pa jouwé sé biten-lasa, sé biten a malédisyon ! » ( Ayayaï! Nou ké palé dè sé biten-lasa talè, paskè, sé vwé kè, moun-la té ni dé vyé lidé asi ka-la hen!) É mwen, manman, lamèw-la téka fan'an pè ! I té ka di : « Toutmoun ka jouwé tanbou, sé moun ka fin kayè a-yo mal, ki biten, ki biten...Ha... » (Rires)
 
Alò son a tanbou-la... sété tanbou-aw ( 01:53)
 
Non, po-la té fatigé-là an pa'a kwê ...          
 
Pou travay son-la ou ka séré sé klé-la ?
 
Wè ou ka séré'y...Mé fo pa'w séré'y....Si par exemple ou fè yonn apwé lòt. Fò'w séré'y on klé là, yonn là, yonn déwô-la hen! (en diagonale) Si'w séré talà ou ka séré silà apwé ou ka séré talà, ou ka séré talà é insidswit. Paskê fò'w ba yo chak on tou.
 
Mé a ki moman ou sav’ kê son-la bon? (02:20)
 
Sé lè'w ka santi'y !

Mé kijan ou ka santi-y ? Asi ki bitin ou ka.....?

Bon ! Ében! An ka bazé-mwen si son a Vélo. Ki vé di-w... Pou mwen son a Vélo sé... sé on son trè Gwadloup ! É, é sé sa ki mizik-la, son-la ki mizik-la. Donk, dèpi an séré on tanbou an ka sonjé son a misyé é an menm tan an ka akòwdé-mwen anlè'y. An ka akòwdé enstriman an-mwen anlè'y dapwé son-la.
 
Paskê si'w di-mwen ni diféran son, fòw akòwdé chak son-la!
 
Bon! Boula-la apwézan, an ka akòwdé'y dapwé son a tanbou an-mwen, an ka akowdé'y.
 
Alò, tanbou a-w menm sé kilès-la? (03:09)
 
Talà
 
Mé talà ni on fòm’a jenmbé, alò an té ké enmé kè ou èspliké-mwen pou kibiten ou chwazi fòm-lasa pou maké ? Ès kè fòm a ka-la, ka tradisyonèl-la, pa ka kowèsponn pétèt a sa ou té'é vlé ba'y? Pou kibiten, ki diférans ni entrè lé dé?
 
Wi ni on gran diférans ! Paskè mwen an... lè an komansé jouwé jenmbé sé dézyèm moun ki vin ni sa sé mwen apwé Vélo. É... An touvé, ni mwayen fè pis biten si on tanbou.

Pis biten sétadiw ? Pis son ?

Pis son! Pis... Ki vé di-w pis tèknik ... pis dwaté, tousa... É an di sèl biten, sèl enstriman ki ké pé ba-w sa sé on jenmbé, on jenmbé an fòm montaj dè Gwadloup kwa ! É an monté son tanbou a-y.
 
Mé ou fèy an bwa-fouyé, séw ki fèy? (04:06)
 
Non sé...Man PASA. Ou tann palé dè madanm-lasa? Man PASA, i té ni on gwoup Lapwent ! Sé apwé li yo dwèt fè Lakadémiduka. I té ni on gwoup yo té ka boujé onlo an Afrik.

I pòté on djenmbé ba-w ?

An té ba-y lajan pou'y té pòté djenmbé-lasa ban-mwen. I dwèt té péyé sa konmen....dwèt... 100 fwan CFA on biten kon sa.
 
Mé ou défèt djenmbé-la piskè apa kon sa on djenmbé ka fêt...

Wi an défèt-li an défèt li...

Alò, donk son a djenmbé-la pa té ka kowèsponn non plis a sa ou té vlé?
 
Non non non. I paté ka.... I té two égu. I té two égu... Ki vé di-w an pa té ka santi'y a son Gwadloup kwa ! Konpwan? I paté adan menm ! Sété ondot biten. É an di fò'an démonté'y an mété'y konsa é an chaché son an-nou, an fè'y adapté avè'y.
 
É sa i ka baw là ou pa té pé touvé'y si on ka tradisyonèl ? (05:02)
 
Wi ! An ké touvé fwap-la là si on ka tradisyonèl mé an vé di-w lé son grav, médyòm, biten, séla pi enpòwtan.
 
Ah! D'accord ! Mé ka i ka fè i diféran sé fòm-la alò ?
 
Wi ! Fòwm-la. Fòwm-la avè lawjèw-la êèvè....si'w vlé...pyé-la kwa ! I ni on son ka dégajé plis... Menm si'w ka fè son égu-la mé adan égu-la ou ka santi i ni on grav ka fêt an menm tan.
 
Ban'an gadé ka i ni anba'y....I fèt’ menm jan-la ?

 An fè'y menm jan-la

Mé pawkont séraj-la pa menm biten ?
 
Là sé mwen’y ka séré'y là. Pou ou ni plis avantaj dè séraj, pou’y pani... pou ou pa touné klé twòp. An ka ba-y sé klé-lasa.

Ha! Ou ni on klé là ! Talà ni on klé là !

Hm-hm pou pasé kòd-la.

Paskè djenmbé afriken-la pani sa non plis dapwé mwen ?

Non non. I tini mé èvè kòd. Là sé èvè ti kòd, ti kòd.

Pani klé adan ?

Hm-hm !

E sà sé'w ki mété'y ?

Yo ban-mwen'y konsa sé  pas i té ka fann ti bwen dé koté... pou pwotéjé'y.
 
Mais c'est le fait kè ou vwèVélo joué djenmbé kè ou.... djenmbé a Vélo pa té modifyé sété on vwè djenmbé? I pa té modifyé tala !
 
Wi i té modifyé, i té modifyé. I té a klé kon tala. I té ni on tou piti kòn sa, grandè a tala. É i modifyé'y, sé bann à Michel HALLEY ki té fè sa ba-y.
 
Ès ou sav pou kibiten i modifyé'y? I modifyé djenmbé-la.... Sé d’Afrik i té vin?
 
Non, i modifyé'y sété pou son-la osi. I té ka sonné plis. É... i té pé fè sa i vlé asi tanbou-la ou ka vwè ? I té ka fè plis son. I té ka ba-w plis... ou ni plis... ou ni plis dékatman, ou ka touvé plis biten, i ka ba-w plis lidé. Plis ou fè fraz anlè'y, plis ou ka touvé lidé kwa ! Sétadiw lè enstriman-la piti... Bon! É ou sé boug ki enmé jouwé adan on enstriman nowmal ou ka fè sa ou vlé !
 
Alò ou ka di pa ni mwayen réglé tala pou-y ba-w menm son-la?
 
Non ! I pé-é baw-li. I ké sonné an jan a-y. I ka akòwdé on jan. Salà osi. Chak tanbou-la ni son a yo...
 
Alò twazyèm tanbou-la sé on tanbou ou di-mwen ki sòti Guyane ? (07:36)
 
Bwa-la.

Bwa-la sòti Guyane ? Yo touné bwa-la anbalà osi?

Wi  yo touné'y yo enki voyé tanbou-la konsa ba misiyé é li i ka monté sé po-la anlè'y.
 
Alò ki... D'abord, sistèm pou séré po-la pa menm biten-la,?

Non non !

Ki jan ou ka séré'y?
 
Non, sé on tounvis, on klé ou ka fouré'y là...

Han... Èvè on tounvis ?

Hm-hm èvè on klou, on gwo klou...                  
 
Ki diférans antrè lé dé? Antrè talà é djenmbé-la, talà é ka-la (08:04)
 
Sà sé on boula ritmik. I ka kowèsponn èvè sà. Paskè i pi grav. Talà osi dayè ni ondòt dèyè do a-y. Sé menm biten-la. Sé dé tanbou-la ka kowèsponn.
 
A ki moman ou ka itilizé talà?
 
Tanbou-lasà an ka itilizé'y... Si nou ka fè on léwòz an ka pwan dé lasà pou boula! É on moun i ka boula pé frazé an lè'y an menm tan pannan i ka boula. Sa pa'a jenné mwen. Mé on moun i konnèt hen!
 
Ou ka ba moun mannyé tanbou a-w ?

Pito sélà hein! Dé lasà ! (Rires) An ka ba moun jouwé si sé on moun an konnèt byen, an sav i ka jouwé byen kon Awman ACHERON, Fritz NAFER, ééé Yves THÔLE, Aldo, sé boug-la sa, sé boug, nou konnèt sa nou ka fè, nou konnèt jouwé tanbou an-nou pani pwoblèm, an pé lésé tanbou-la an men a-yo tout lannwit. Mé on jenn ka vinn là an pé pa yenki lésé enstriman-la an men a-y. An ké pétèt lésé'y on ti moman èvè'y mé an ké pwan'y toutswit !
 
Donk talà pi grav’ ki on boula nowmal?

Silà? I ni grav é égu adan. I ka fè grav é égu.
 
I ni pis grav é pis égu an menm tan alò ?

Non ! I ni égu. Mé sé vou ou ka chèché grav-la. Grav-la sé omiliyé. Omwen là konsa! E là sé égu!
 
É si'w ka konparé'y a talà?

I ni tout son a-y diféran.
 
Son a-y diféran ?... Mé lè ou ka di-mwen son-la, ès ou pé èspliké-mwen an kijan, ès i pi grav, i pi égu, èskè apa menm... Si nou té pé...

Sé pa menm son-la menm menm menm menm.! Sé konsidéré sà sé on banjogita é sà sé pétèt... i ka fè mandoline et contre-basse.

Donk sé byen dé enstriman diféran. Yo ni dé « hauteur » diféran ?

Si ou ka jouwé èvè'y ou ké tann son a talà ka sòti avan é talà apwé. I pi grav’, i ka fè grav é égu osi.
 
Plage n°12
 
An téké enmé kè ou palé mwen dè ki rèlasyon ou ni èvè ka-la. Kijan ou ka rantré an kontak êèvè'y. Kijan ou ka... Lè'w ka jouwé èskè ou ni on rityèl alantou a ka a-w, kijan ou ka viv’ èvè ka a-w ?

Bon. Mwen, lè on moun ka di mwen... bon, par egzanp, an ni tèl léwòz, an ni tèl conteur a fè, sé tout la jouné-la, dèpi lé maten, sa an têt an-mwen. An ka médité si sà. An têt an-mwen an ka di fò sà pasé byen pou pani pon pwoblèm. An vlé rèprézanté sé tanbou-la byen pwòp, biten konsa. É an ké rèsté tout la jouné là konsa, an ké pozé kò an-mwen byen byen byen byen, avan an pati an ké manjé, èvè... an ka mèt tanbou-la an sak, an ka komansé touné'y, gadé'y, mannyé'y,

Ou ka manné'y, ou ka mannyé'y on jan ? An kijan ou ka mannyé'y ?

Non, non an pa ni pon jan!! (Rires) An ka mannyé'y, an ké chaché frap-la, an ké di : " Bon, fò'an chèché là i yé ."                      
 
É ka sà yé ba-w? Ka i yé ba-w? (01:13)

Bon. Pou mwen, tanbou sé... kom si diré sé... Sé on compagnon a vi an-mwen kwa !.. Pou wmen hen! Sé... Paskè si, si an arèsté on jouné là, an pa'a vin là gadé sé tanbou-la, mannyé yo, an ka santi mwen on ti jan... ki vé di-w on jan lou kwa ! É menm si ... menm si an pa'a vin là gadé mé, menm avan mwen ay dòmi an ké toujou wouvè pòt-la pou mwen ay gadé pou vwè èskê yo byen, kon si sé dé ou twa timoun ki là (rires) Sé konsà hen! Donk ... sé pou sà lè'w vwè on moun ka di mwen : « Bon ééé, Pomer annou koté-w pou'w prété mwen on tanbou là » an ka di : « Pooo ou sav an pa'a fè sà, on ! » (éclats de rires) An ka di : " An pa'a fè sà, on !" Pétèt an ké prété-yo on tanbou, pétèt an ké ba-yo talà oubyen ansyen-la an ni la-là an ké ba-yo'y. Èvè an ka di-yo : " Pa rété lontan èvè'y, pòté'y ban-mwen toutswit ou fin èvè'y !"

Èskè yo ka pòté'y baw ?

Oui yo ka pòté'y.... Mé... Ki vé di-w, mwen an paka prété nenpòt ki moun ki pa konnèt valè a tanbou, prété tanbou an-mwen. Vou ou pé vin koté mwen pou mwen prété-w on tanbou ou ni tèl travay pou fê : sé zyé fèmé, an ja konnèt ki sans vou ou ka prété on tanbou, an ki sans ou ka vwè tanbou, ki prékosyon ou ké pwan èvè'y osi. Mé apa toutmoun ki ka vwè sa konsà. Pou yo sé tanbou, sé on tanbou, sé konmsidiré ou ké touvé on woch là. E woch-la menm tini on biten adan-y.
 
Donk apa on senp enstriman, sé on biten ki pi fò ? (03:04)

Bon. Ni ondòt biten. Lè'w ni on tanbou ki ta-w, ki védi-w, fòs a-w menm adan tanbou-la, i ja andidan a bwa-la menm. Tanbou-la toujou kolé anlè'w. Donk sa pa nowmal kè ou ka lagé'y an men a on moun konsa. Sé komsidiré ou ni on timoun, ou vé lévé on timoun, ou pé pa lésé on timoun kat, senk, sis jou aka on vwazin, ében pou mwen on enstriman sé menm biten-la hen! Sé là tout... fòs a-w yé, swè a-w, ou ka swé, si'w abitiyé mannyé tanbou a-w, sé'w ka ka séré'y. Donk, fòw konnèt byen kimoun ou ka prété'y.
 
É lè'w ka rousouvwè on tanbou prèmiyé fwa a kaz a-w, an vi a-w? (03:52)

Heu.....Bon. An ka touné'y, gadé'y, touné'y, gadé'y, gadé kalité a bwa-la, tousa, pou vwè si sé on tanbou ki bon hen ! Ki ni sonorité, ès sé pa on tanbou, ki vé di-w..., trafiké, pétèt on moun té ja ni, yo nétwayé'y èvè yo vann-li ba-w..

Ha! Ni dé moun ka fè sà ?

Wi! Par egzanp an ka ba-yo  tanbou-lasà. Ében yo ka yenki graté'y, rèmété'y, rèchangé sèk-la, ba-y on bèl koud’vèwni : ou pé'é vwè sé tanbou a Pomê hen! Mé bwa pa'a palé. Bon. Bwa-la pépa di-w : « Sé aka Pomê an té yé! » mé ni dé moun, yo ké gadé tanbou-la on jan, yo ké biten, yo ké di : « Poh! Sa ka sanm on tanbou ki té koté Pomê! » Mé yo ké vwê sa kanmenm!
 

 

Illustrations audio-visuelles

Gérard Pomer (à gauche) et Neil Clarke (percussionniste du groupe de Randy Weston) lors d'un léwòz à Viard Sainte-Rose (Guadeloupe) en décembre 2002.
© Gustav Michaux-Vignes

 

Gérard Pomer (au djembe-ka) lors d'un léwòz à Viard Sainte-Rose (Guadeloupe) en décembre 2002.
De gauche à droite : inconnu (boula), Neil Clarke (assis), Joseph Kancel « Ti Bon'm la » (boula), inconnu (chacha), Jean-Louis Dick « Dadou » (chant), Gérard Pomer (makè), Joel Jean (boula), Jean-Marie Lurel (chant), inconnu (boula).
© Gustav Michaux-Vignes

 

Extrait d'une interview audio de Gérard Pomer accordée à Laméca (Marie-Line Dahomay) le 9 septembre 2016 à son domicile (Lamentin, Guadeloupe) dans le cadre d'une collecte sur le musicien Ti Sélès, figure basse-terrienne du gwoka.

 

Disque vinyle 45 tours de Gérard Pomer, "Congné GO-KA (Kaloukéra, juin 1971), recto.

 

Disque vinyle 45 tours de Gérard Pomer, "Congné GO-KA (Kaloukéra, juin 1971), verso.

Extrait du titre "Léopold" (toumblak).

 

Disque vinyle 33 tours des groupes Gwo Siwo et Gwo Kato (Gérard Pomer), "Ka Fraternité" (Disques Debs International, 1983), recto.

 

Disque vinyle 33 tours des groupes Gwo Siwo et Gwo Kato (Gérard Pomer), "Ka Fraternité" (Disques Debs International, 1983), verso.

 

Compact disque de Dédé Saint-Prix & Gérard Pomer, "Aka Man Soso" (Aztec Musique, 2014).

 

______________________________________

© Médiathèque Caraïbe / Conseil Départemental de la Guadeloupe, 2020